کتاب «درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی»، نوشته مهندس عبدالحمید نقره کار، از کتاب های ارزشمندی است که به بحث هویت اسلامی در معماری پرداخته است. این کتاب نخستین بار در سال 1387 انتشار یافت.
پرسش اصلی مطرح شده در این کتاب این است که «ایا بحران هویت در معماری و شهرسازی و هنر در جهان و ایران به طور خاص وجود دارد؟»
در فصول مختلف این کتاب تحقیقی بدین بخش ها پرداخته شده است:
- مفهوم هویت و بحران آن
- هویت اسلامی (حکمت نظری و حکمت عملی)
- مبانی و معیارهای زیبایی و حُسن شناسی
- مبانی و معیارهای هنر و هنرمندی
- زیبایی، هنر و معماری در آفرینش، روابط متقابل طبیعت با فضای مصنوع
- تحلیل مهم ترین عناصر کالبدی معماری و انواع نظام ها و سامانه ها
- تعیین مصادیق شاخص در تمدن اسلامی و استنتاج اصول راهبردی و کاربردی آن ها (نتایج و راه حل ها)
در مقدمه کتاب آمده:
کسب هویت مطلوب و اصیل و رهایی از هویت های بحران زا و بحران هویت از دغدغه های تاریخ انسانیت و فرهنگ های انسانی بوده و هست و به اعتبار آزادمنشی و فضیلت آرمان خواهی و کمال طلبی انسان همیشه خواهد بود. به تأکید می توان گفت انسان به آن دلیل انسان است که موجودی هویت ساز و خواستار هویتی استعلایی و آرمانی است. ….
در تاریخ فرهنگ و تمدن ایران در یک نگرش کلی و اجمالی دوگانگی اهورا و اهریمن در اندیشه ایرانیان پیش از اسلام به باورهای توحدی-اسلامی، در وجه فردی و درونی به تقابل عقل و نفس، در وجه اجتماعی به تقابل تاریخی میان توده متدین مردم با حاکمان دور از ارزش های اسلامی تبدیل شد. بنابر این هنر و معماری تا آنجا که در شکل فردی و گروهی آن در دستان اهورایی هنرمندان با استعداد و با تربه، منزه و عارف و سالک آفریده می شد، هم متناسب بود و هم شایسته و هم والا و اصیل و هویت آفرین. آن جا که هنر در خدمت و تحت اراده حاکمان نامتدین قرار می گرفت و در پی «هوای خود» بود یا در پی «هوای حاکم» ناچار آثار پدید آمده کم و بیش هم بحران ساز می شد و بحران آفرین و هم خدمات عمومی و ضروری مردم در سطح شهر بی پاسخ می ماند. ولی با این همه جهت گیری کلی معماری آن دوران سرشار از ارزش ها و اصالت ها است، گرچه مصادیق آن باید به صورت موردی نقد و ارزیابی گردد. …
این کتاب در انتها برداشت ها و نتایجی در مورد «هویت اسلامی در معماری» به دست می دهد. این نتایج، به نخ تسبیحی تشبیه شده است که در هر یک از فصول این کتاب و موضوعات مطرح شده در آن، اصول و معیارهای خود را باز می نمایاند؛ و در عین حال ارتباط مستقیم و منطقی و مستدل خود را در فصول بعد حفظ می کند.